Lion's mane
(Hericium erinaceus, soplówka jeżowata)

Lion's mane (grzywa lwa) jest grzybem medycznym, który tworzy owocnik o wyglądzie jasnego koloru jeża występujący na dolnych odcinkach kory drzew liściastych takich jak buk, dąb, jabłoń. Jest bardzo popularnym spożywczym grzybem uprawnym w krajach azjatyckich. Poza uprawą występuje rzadko i w wielu krajach jest pod ochroną. Z wyglądem owocnika jest związana polska nazwa lion's mane - soplówka jeżowata.
Owocnik ten jest wielkości 10-30 cm z cienkimi kolcami szerokości 2 mm i długości kilku centymetrów. W młodości jest on koloru białego z delikatnym żółtym odcieniem (ta postać jest przysmakiem kuchennym w Japonii i Chinach). Później przybiera kolor żółtopomarańczowy. Stare owocniki są żółtobrązowe i dużo twardsze niż młode. W ziołolecznictwie wykorzystuje się preparaty lion's mane uzyskane z grzybni lub z owocnika.

Zastosowanie lion's mane związane jest głównie z jego działaniem na układ nerwowy. Jego preparaty mogą korzystnie wpływać i kontrolować postęp degeneracyjnych chorób ośrodkowego układu nerwowego takich jak choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne, choroba Huntingtona. W tej chwili najczęstszą z nich jest demencja typu Alzheimera.
Miliony ludzi na całym świecie cierpią na tą dolegliwość, która związana jest z postępującym uszkodzeniem (degeneracją) i zanikiem tkanek mózgowych.
Ocenia się, że przy obecnym tempie wzrostu zapadalności, w 2050 roku na chorobę Azheimera będzie chorował 1 na 85 mieszkańców globu. Prawie 43 % z tych osób będzie wymagać bardzo zaawansowanej pomocy rodziny, opiekunów lub odpowiednich ośrodków medycznych.
Obliczono, że jeśli w jakikolwiek sposób udałoby się opóźnić początek objawów lub postęp tej choroby o chociaż jeden rok, byłoby aż 9,2 miliona mniej przypadków Alzheimera w 2050 roku. Spadek zachorowań obejmowałby przede wszystkim ludzi wymagających potencjalnie największej pomocy w swoim cierpieniu (27). Badania kliniczne z użyciem preparatów lion's mane pokazały korzystny jego wpływ na osoby z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (ang. MCI - mild cognitive impairment) (13,19). Soplówka jeżowata okazała się też działać pomocnie w przypadku depresji i stanów lękowych (7).
Doświadczalne stosowanie preparatów lion's mane pozwalało kontrolować prawidłowy rozwój i regenerację komórek nerwowych (3,12). Miało działanie ochronne na komórki układu nerwowego przed toksycznym wpływem beta-amyloidu (6,19). Roztwór lion's mane również przyspieszał i korzystnie kontrolował mielinizację komórek móżdżku in vitro (16).
Uważa się, że pozytywny wpływ preparatów soplówki jeżowatej związany jest z ich indukującym wpływem na aktywność nerwowego czynnika wzrostu (ang. NGF - nerve growth factor) (14,19,28,29).
Substancje neurotropowe są bardzo istotne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
Oprócz wspomnianego wcześniej nerwowego czynnika wzrostu zalicza się do nich również neurotropowy czynnik pochodzenia mózgowego (ang. BDNF - brain derived neurotrophic factor), neurotropinę-3 (NT-3) i neurotropinę-4 (NT-4 lub NT-4/5).
Czynniki neurotropowe kontrolują procesy regeneracyjne i degeneracyjne układu nerwowego. Biorą również udział w homeostazie - stabilności i prawidłowym fizjologicznym funkcjonowaniu całego organizmu.

Bardzo ważnym elementem homeostazy ośrodkowego układu nerwowego jest prawidłowy przebieg procesów zapalnych w jego tkankach.
Obecność nadmiernej ilości mediatorów reakcji zapalnej stwarza sytuację sprzyjającą uszkodzeniu komórek układu nerwowego.
Z drugiej strony zapalenie jest również procesem ograniczającym uszkodzenia i promującym naprawę tkanek.
Komórki układu odpornościowego posiadają receptory dla nerwowego czynnika wzrostu (NGF receptors). Ponieważ komórki te produkują mediatory prozapalne i cytokiny, nerwowy czynnik wzrostu ma w ten sposób wpływ na procesy odpornościowe i zapalne w ośrodkowym układzie nerwowym.
Lion's mane ma właściwości kontrolujące aktywność NGF (14,19,28,29). Wykazano również jego bezpośrednie działanie przeciwzapalne poprzez hamujący wpływ na aktywację genów odpowiedzialnych za ich typowo występującą reakcję prozapalną w odpowiedzi na czynnik wywołujący taką reakcję (2). Składniki lion's mane przenikają barierę krew-mózg (29), co jest podstawowym warunkiem skutecznego działania danej substancji na ośrodkowy układ nerwowy.
Ekspresja czynników neurotropowych jest zwiększona w odpowiedzi na uszkodzenie mózgu (22). W chorobie Alzheimera obserwowano zwiększone poziomy nerwowego czynnika wzrostu (NGF) w większości obszarów mózgu (kora i obszary podkorowe) oprócz jądra podstawnego (Meynerta), gdzie poziom NGF był obniżony (23).
Poziomy białek poszczególnych czynników neurotropowych (NGF, BDNF, NT-3) w różnych obszarach mózgu są zmienione w niejednakowy sposób w chorobie Alzheimera (25). Świadczy to o jej bardzo złożonej patofizjologii.

Ustalono, że nieprawidłowa funkcja neuronów cholinergicznych części podstawnej przodomózgowia (ang. basal forebrain) związana jest z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi (ang. MCI - mild cognitive impairment) i daje objawy wczesnej fazy choroby Alzheimera. Liczne badania potwierdziły, że nerwowy czynnik wzrostu (NGF) ma wpływ na przetrwanie i fenotypowe zróżnicowanie tych neuronów (24).
Część podstawna przodomózgowia stanowi ten obszar mózgu, który odpowiedzialny jest za jego plastyczność, czyli zdolność do reakcji na bodżce zewnętrzne, niezbędną dla prawidłowości procesów poznawczych takich jak pamięć i proces uczenia się.
Część podstawna przodomózgowia jest bardzo ważna dla produkcji acetylocholiny, która potem jest rozdzielana do innych obszarów mózgu. Acetylocholina jest używana do przekazywania informacji między komórkami nerwowymi.
Podstawowe leki recepturowe używane w demencji typu Alzheimera zwiększają poziom tego przekaźnika poprzez hamowanie acetylocholinoesterazy - enzymu rozkładającego acetylocholinę.
Są to takie lekarstwa jak: donepezil (Aricept, Donepex), galantamina (Reminyl) czy rywastigmina (Exelon). Inaczej działa memantyna (Namenda, Abixa, Axura), która blokuje receptory NMDA, co ma za zadanie zmniejszyć uszkodzenie i niszczenie neuronów w wyniku ekscytotoksyczności (procesu obecnego w chorobie Alzheimera i innych chorobach degeneracyjnych ośrodkowego układu nerwowego, który polega na nadmiernym pobudzeniu receptorów NMDA przez kwas glutaminowy występujący w większych niż normalnie ilościach).
Wyżej wymienione lekarstwa recepturowe pomagają chorym lepiej funkcjonować.
Uważa się jednak, że nie zatrzymują i nie spowalniają one postępu choroby Alzheimera.
Jest tak dlatego, że ich działanie nie jest skierowane na przyczynę niedoboru acetylocholiny w mózgu.
Preparaty lion's mane mają natomiast wpływ na liczne procesy patofizjologiczne prowadzące do rozwoju choroby Alzheimera. Dlaczego nie są więc lepiej poznane i stosowane w konwencjonalnej medycynie zachodniej?
Za główną tego przyczynę uznać należy fakt, że grzybów medycznych nie można opatentować. Tak jak nie można opatentować produkcji jabłek, mleka czy pomarańczy. Nie da się więc na nich tak wzbogacić, jak na ogólnie szanowanych i stosowanych farmaceutykach. Nikt nie chce zainwestować tak dużych pieniędzy w badania naukowe potrzebne do poznania natury ich działania i skuteczności, jakie firmy farmaceutyczne przeznaczają na swoje produkty syntetyczne. W związku z tym grzybolecznictwo i ziołolecznictwo rozwijają się bardzo wolno, ponieważ bardzo łatwo jest dyskredytować środki, którymi się one posługują. Przeciętny człowiek ma prawo nie znać się na medycynie, bardzo często dużo wygodniej jest też pozwolić innym myśleć za siebie.
Świat jest jednak zmieniany na lepszy przez ludzi, którzy kwestionują ogólnie przyjęte zasady, którzy zadają pytania i szukają na nie odpowiedzi.

Bardzo dużo myślenia niezależnego od wielkich koncernów farmaceutycznych obserwuje się w medycynie krajów azjatyckich. Jest to związane ze sposobem finansowania służby zdrowia w tych krajach oraz z ponad tysiącletnią tradycją stosowania medycyny ludowej, której liczne elementy zostały tam zintegrowane z elementami nowoczesnej medycyny zachodniej.

Lekarze praktykujący tradycyjną medycynę chińską przepisują preparaty lion's mane na dolegliwości żołądkowe i jako środek prewencyjny na raka wywodzącego się z przewodu pokarmowego (29). Zaobserwowano działanie ochronne tego grzyba na błonę śluzową żołądka. Efekt tego działania był widoczny w przypadku przewlekłego powierzchownego zapalenia tej błony z towarzyszącą chorobą wrzodową. Nie był natomiast istotny w przypadku doświadczalnie wywoływanego ostrego wrzoda żołądka (20,21).

U wszystkich grzybów medycznych obserwuje się mniejsze lub większe (w zależności od gatunku grzyba) właściwości antynowotworowe. Dotyczy to również soplówki jeżowatej.
Preparaty lion's mane hamują wzrost raka wątrobowokomórkowego (hepatoma) (10,29). Nieznany jest dokładnie mechanizm tego działania. Wykazano wspomagający wpływ tego grzyba na apoptozę komórek raka wątroby wywoływaną przez konwencjonalny lek chemioterapeutyczny Doksorubicynę (10). Polisacharydy beta-glukanowe wywodzące się z soplówki jeżowatej mają właściwości zwiększające zjawiska odpornościowe, za które odpowiedzialne są komórki CD4+ i makrofagi (11,17). Wykazano również działanie antymutagenne ekstraktów tego grzyba (18).
Uważa się, że preparaty lion's mane mają potencjał terapeutyczny również w przypadku raka żołądka, przełyku, skóry (28), raka jelita grubego (4) oraz białaczki (5).

Wykazano korzystny i pobudzający wpływ soplówki jeżowatej na metabolizm tłuszczu u zwierząt laboratoryjnych, które karmiono dietą wysokotłuszczową (9). Grzyb działał poprzez wpływ na ekspresję genów odpowiedzialnych za metabolizm.
Zaobserwowano obniżenie cholesterolu całkowitego we krwi, LDL, trójglicerydów, fosfolipidów oraz podwyższenie poziomu HDL ("dobrego cholesterolu") (15). Preparaty lion's mane mogą mieć więc działanie spowalniające rozwój miażdżycy naczyń krwionośnych.

Suszony owocnik lion's mane był od wielu lat używany przez Indian amerykańskich zewnętrznie na niewielkie rany i zadrapania w celu zatrzymania krwawienia. W jednym z badań z udziałem zwierząt laboratoryjnych wykazano szybsze i lepsze (mniejsza wielkość blizny) leczenie ran, na które nakładano opatrunki zawierające ten grzyb (1).

Lion's mane jest od ponad dwudziestu lat obiektem badań zmierzających do określenia i wyizolowania aktywnych składników, które mogą być odpowiedzialne za różne jego korzystne zdrowotnie wpływy na organizm ludzki.
Soplówka jeżowata, tak jak inne grzyby medyczne, jest bogatym źródłem polisacharydów beta-glukanowych. Przypisuje się im właściwości przeciwnowotworowe lion's mane (11,17).
Związki chemiczne wyizolowane z tego grzyba są tak dla niego charakterystyczne (to znaczy, że grzybnia lub owocnik soplówki jeżowatej są ich jedynym dotychczas znanym źródłem w przyrodzie), że nadano im nazwy związane z łacińską (Hericium erinaceus) lub japońską nazwą (Yamabushitake) lion's mane.
Hericenon (ang. hericenone) A i B oraz Y-A-2 to trzy kwasy uzyskane z owocnika soplówki jeżowatej, które hamują rozrost komórek HeLa (laboratoryjna linia komórkowa raka szyjki macicy). Substancje te hamują również rozwój i kiełkowanie pyłków kwiatowych w warunkach doświadczalnych (28), co mogłoby mieć zastosowanie w rolnictwie. Hericenon B okazał się hamować agregację płytek krwi (królika i ludzkich) wywoływaną przez kolagen w warunkach laboratoryjnych, co sugeruje jego możliwe działanie przeciwzakrzepowe (8).
Hericenony: C, D, E, F, G, H to pochodne alkoholu benzylowego, natomiast erinaciny (ang. erinacines): A, B, C, D, E, F, G, H, I to związki diterpenoidowe uzyskane z tego grzyba. Uważa się, że wymienione powyżej hericenony i erinaciny wywołują syntezę nerwowego czynnika wzrostu (NGF) in vivo oraz in vitro (w żywym organiźmie oraz poza nim - w warunkach laboratoryjnych) (19, 28).
Niedawno uzyskany z lion's mane DLPE (dilinoleoyl-
-phosphatidylethanolamine) ma działanie chroniące komórkę nerwową przed śmiercią z powodu toksycznego działania beta-amyloidu, stresu retikulum endoplazmatycznego oraz stresu oksydacyjnego (19).

Izolowanie pojedynczych związków chemicznych z lion's mane i wykazywanie ich wpływu na organizm jest niewątpliwie działaniem zmierzającym do opatentowania, produkcji i sprzedaży tych substancji jako farmaceutyków lub w innym celu (na przykład dla rolnictwa). Żaden hericenon czy erinacin i inne związki uzyskane z soplówki jeżowatej nie działają tak samo osobno jak w preparatach całego grzyba. Dobrze przygotowany produkt powinien zawierać wszystkie składniki lion's mane występujące w przyrodzie. Od takiego preparatu można oczekiwać największą zawartość substancji aktywnych. W Stanach Zjednoczonych produkty Fungi Perfecti uważa się za najlepsze na rynku z tego powodu, że firma ta zwraca uwagę na "młodość i żywotność genetyczną" sprzedawanej przez siebie grzybni. Preparaty lion's mane z serii Host Defense sprzedawane przez Fungi Perfecti Paula Stametsa są również całkowicie ekologiczne (ang. organic). Nie jest przypadkowe, że są one bardzo często wybierane do badań naukowych z udziałem grzybów medycznych. Tak jak w badaniu klinicznym grzyba turkey tail finansowanym przez National Institutes of Health.
Podczas badań z udziałem lion's mane nie stwierdzono żadnych działań ubocznych na organizm ludzki (7,13). Analizując różne doniesienia medyczne na temat tego grzyba natknęliśmy się tylko na jeden opis sytuacji, w której czteromiesięczne przyjmowanie preparatu lion's mane wydawało się spowodować u jednej osoby zespół ostrej niewydolności oddechowej (ang. Acute respiratory distress syndrome - ARDS). Chory odzyskał zdrowie po intensywnym leczeniu sterydami (26).
Jak w przypadku wszystkich innych suplementów diety radzimy poinformować swojego lekarza o zamiarze przyjmowania lion's mane. Grzyb ten poprawia metabolizm glukozy, więc na pewno jest ważne dostosowanie do niego dawki leków hipoglikemicznych. Możliwy jest też wpływ preparatów soplówki jeżowatej na nadciśnienie tętnicze, krzepliwość krwi, poziom cholesterolu oraz na działanie leków kontrolujących ośrodkowy układ nerwowy (leki psychiatryczne, antydepresanty, leki na chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona). Jednoczesne stosowanie preparatów lion's mane zazwyczaj prowadzi do zmniejszenia dawki leków recepturowych.

(1)Int J Med Mushrooms. 2011;13(1):33-9.
Potential activity of aqueous extract of culinary-medicinal Lion's Mane mushroom, Hericium erinaceus (Bull.: Fr.) Pers. (Aphyllophoromycetideae) in accelerating wound healing in rats.
Abdulla MA, Fard AA, Sabaratnam V, Wong KH, Kuppusamy UR, Abdullah N, Ismail S.
Department of Molecular Medicine, Faculty of Medicine, University of Malaya, Kuala, Lumpur, Malaysia.

(2)Immunopharmacol Immunotoxicol. 2011 Nov 29.
Hericium erinaceus suppresses LPS-induced pro-inflammation gene activation in RAW264.7 macrophages.
Kim YO, Lee SW, Oh CH, Rhee YH.
Medicinal Crops Division, Ginseng and Medicinal Plants Research Institute Rural Development Administration, Eumseong, Republic of Korea.

(3)Evid Based Complement Alternat Med. 2011;2011:580752. Epub 2011 Aug 11.
Peripheral Nerve Regeneration Following Crush Injury to Rat Peroneal Nerve by Aqueous Extract of Medicinal Mushroom Hericium erinaceus (Bull.: Fr) Pers. (Aphyllophoromycetideae).
Wong KH, Naidu M, David P, Abdulla MA, Abdullah N, Kuppusamy UR, Sabaratnam V.
Institute of Biological Sciences, Faculty of Science, University of Malaya, Kuala Lumpur 50603, Malaysia.

(4)J Agric Food Chem. 2011 Sep 28;59(18):9861-9. Epub 2011 Aug 25.
Composition and mechanism of antitumor effects of Hericium erinaceus mushroom extracts in tumor-bearing mice.
Kim SP, Kang MY, Kim JH, Nam SH, Friedman M.
Department of Molecular Science and Technology, Ajou University, Suwon, 443-749, Republic of Korea.

(5)Food Funct. 2011 Jun;2(6):348-56. Epub 2011 Jun 8.
Mechanism of Hericium erinaceus (Yamabushitake) mushroom-induced apoptosis of U937 human monocytic leukemia cells.
Kim SP, Kang MY, Choi YH, Kim JH, Nam SH, Friedman M.
Department of Molecular Science and Technology, Ajou University, Suwon 443-749, Republic of Korea.

(6)Biomed Res. 2011 Feb;32(1):67-72.
Effects of Hericium erinaceus on amyloid β(25-35) peptide-induced learning and memory deficits in mice.
Mori K, Obara Y, Moriya T, Inatomi S, Nakahata N.
Department of Cellular Signaling, Graduate School of Pharmaceutical Sciences, Tohoku University, Japan.

(7)Biomed Res. 2010 Aug;31(4):231-7.
Reduction of depression and anxiety by 4 weeks Hericium erinaceus intake.
Nagano M, Shimizu K, Kondo R, Hayashi C, Sato D, Kitagawa K, Ohnuki K.
Department of Clinical Psychology, Kyoto Bunkyo University, Kyoto, Japan.

(8)Phytomedicine. 2010 Dec 1;17(14):1082-5. Epub 2010 Jul 16.
Inhibitory effect of hericenone B from Hericium erinaceus on collagen-induced platelet aggregation.
Mori K, Kikuchi H, Obara Y, Iwashita M, Azumi Y, Kinugasa S, Inatomi S, Oshima Y, Nakahata N.
Department of Cellular Signaling, Graduate School of Pharmaceutical Sciences, Tohoku University, 6-3 Aoba, Aramaki, Aoba-ku, Sendai 980-8578, Japan.

(9)Biosci Biotechnol Biochem. 2010;74(7):1447-51. Epub 2010 Jul 7.
Yamabushitake mushroom (Hericium erinaceus) improved lipid metabolism in mice fed a high-fat diet.
Hiwatashi K, Kosaka Y, Suzuki N, Hata K, Mukaiyama T, Sakamoto K, Shirakawa H, Komai M.
Laboratory of Nutrition, Graduate School of Agricultural Science, Tohoku University, Japan

(10)Cancer Lett. 2010 Nov 28;297(2):144-54.
Hericium erinaceus enhances doxorubicin-induced apoptosis in human hepatocellular carcinoma cells.
Lee JS, Hong EK.
Department of Bioengineering and Technology, Kangwon National University, Chuncheon 200-701, Republic of Korea.

(11)J Microbiol Biotechnol. 2009 Sep;19(9):951-9.
Study of macrophage activation and structural characteristics of purified polysaccharides from the fruiting body of Hericium erinaceus.
Lee JS, Min KM, Cho JY, Hong EK.
Department of Bioengineering, Kangwon National University, Chuncheon 200-701, Korea.

(12)Cytotechnology. 2002 Sep;39(3):155-62.
Effect of an exo-polysaccharide from the culture broth of Hericium erinaceus on enhancement of growth and differentiation of rat adrenal nerve cells.
Park YS, Lee HS, Won MH, Lee JH, Lee SY, Lee HY.
School of Biotechnology and Bioengineering, Kangwon National University, Chunchon, 200-701, S. Korea.

(13)Phytother Res. 2009 Mar;23(3):367-72.
Improving effects of the mushroom Yamabushitake (Hericium erinaceus) on mild cognitive impairment: a double-blind placebo-controlled clinical trial.
Mori K, Inatomi S, Ouchi K, Azumi Y, Tuchida T.
Mushroom Laboratory, Hokuto Corporation, 800-8, Shimokomazawa, Nagano, 381-0008, Japan.

(14)Biol Pharm Bull. 2008 Sep;31(9):1727-32.
Nerve growth factor-inducing activity of Hericium erinaceus in 1321N1 human astrocytoma cells.
Mori K, Obara Y, Hirota M, Azumi Y, Kinugasa S, Inatomi S, Nakahata N.
Department of Cellular Signaling, Graduate School of Pharmaceutical Sciences, Tohoku University, Aramaki, Aoba-ku, Sendai, Japan.

(15)Biosci Biotechnol Biochem. 2003 Jun;67(6):1292-8.
Hypolipidemic effect of an Exo-biopolymer produced from a submerged mycelial culture of Hericium erinaceus.
Yang BK, Park JB, Song CH.
Department of Biotechnology, Research Center for Processing & Application of Agricultural Products, Daegu University, Kyungsan, Kyungbuk 712-714, South Korea.

(16)Fiziol Zh. 2003;49(1):38-45.
The influence of Hericium erinaceus extract on myelination process in vitro.
Kolotushkina EV, Moldavan MG, Voronin KY, Skibo GG.
A.A. Bogomoletz Institute of Physiology, National Academy of Sciences, Kiev.

(17)Kaohsiung J Med Sci. 2001 Sep;17(9):461-7.
Antitumor and immunoenhancing activities of polysaccharide from culture broth of Hericium spp.
Wang JC, Hu SH, Su CH, Lee TM.
Department of Food Sanitation, Tajen Institute of Technology, 20, Wei-Shin Rd., Shin-Erh Villege, Yen-Pu Hsing, Ping Tung, Taiwan.

(18)Kaohsiung J Med Sci. 2001 May;17(5):230-8.
Antimutagenicity of extracts of Hericium erinaceus.
Wang JC, Hu SH, Lee WL, Tsai LY.
Department of Food Sanitation, Tajen Institute of Technology, 20, Wei-Shin Rd., Shin-Ell Tsun, Yan-Puu Hsiang, Ping Tung 90703, Taiwan.

(19)Drugs for the Future 2008, 33(2): 149
Compounds for dementia from Hericium erinaceum.
Kawagishi, H., Zhuang, C.

(20)Chinese Journal of Gastroenterology 1999-02
Cytoprotective Effects of Hericium Erinaceus on Gastric Mucosa in Rats.
Yu Cheng-gong, Xu Zhao-min, Zhu Qi-kai, et al.
Nanjing Gulou Hospital, Naming University Medical College, Nanjing 210008, China

(21)Journal of Modern Food and Pharmaceuticals 2007-06
Study of Protective Effect of Houtougu Gastrointestinal Health Oral Liquid on Gastric Mucosal Lesion.
QIN Mei-rong,LI Jun-peng,ZHONG Min
Shenzhen Municipal Institute for Drug Control,Shenzhen,Guangdong 518029, China

(22)Progress in Brain Research, Volume 146, 2004, Pages 403–414
Role of nerve growth factor and other trophic factors in brain inflammation.
Pablo Villoslada1, Claude P. Genain2
1 Neuroimmunology Laboratory, Department of Neurology, University of Navarra, Spain
2 Department of Neurology, University of California, San Francisco, CA 94143-0435, USA

(23)J Neurosci. 1995 Sep;15(9):6213-21.
Nerve growth factor in Alzheimer's disease: increased levels throughout the brain coupled with declines in nucleus basalis.
Scott SA, Mufson EJ, Weingartner JA, Skau KA, Crutcher KA.
Department of Neurosurgery, University of Cincinnati, Ohio, USA.

(24)J Neurosci. 2012 Mar 21;32(12):4065-4079.
TrkA Gene Ablation in Basal Forebrain Results in Dysfunction of the Cholinergic Circuitry.
Sanchez-Ortiz E, Yui D, Song D, Li Y, Rubenstein JL, Reichardt LF, Parada LF.
Department of Developmental Biology and Kent Waldrep Foundation Center for Research on Nerve Growth and Regeneration, University of Texas Southwestern Medical School, Dallas, Texas 75390-9133, and Departments of Physiology and Psychiatry,
University of California, San Francisco, California, USA

(25)Neuroreport. 1996 Nov 25;7(18):2925-8.
Regional specificity of alterations in NGF, BDNF and NT-3 levels in Alzheimer's disease.
Narisawa-Saito M, Wakabayashi K, Tsuji S, Takahashi H, Nawa H.
Department of Molecular Neurobiology, Niigata University, Japan.

(26)Intern Med. 2003 Dec;42(12):1219-22.
Hericium erinaceum (yamabushitake) extract-induced acute respiratory distress syndrome monitored by serum surfactant proteins.
Nakatsugawa M, Takahashi H, Takezawa C, Nakajima K, Harada K, Sugawara Y, Kobayashi S, Kondo T, Abe S.
Social Welfare Corporation Hokkaido Social Work Association Obihiro Hospital (Obihiro Kyokai Hospital), Obihiro, Japan

(27)Alzheimers Dement. 2007 Jul;3(3):186-91.
Forecasting the global burden of Alzheimer's disease.
Brookmeyer R, Johnson E, Ziegler-Graham K, Arrighi HM.
Department of Biostatistics, Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, Johns Hopkins University, Baltimore, MD, USA.

(28)Bioactive Substances in YAMABUSHITAKE, the Hericium erinaceum fungus, and its Medicinal Utilization.
Takashi Mizuno
Shizuoka University
4-13-9, Seinan-cho, Fujieda-shi, Shizuoka 426, Japan

(29)Mycelium Running: How Mushrooms Can Help Save the World.
Paul Stamets
(New Edition) Pub. Date: 9/15/2005, Publisher: Ten Speed Press, pages (strony): 245-247